تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی

برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت دینامیکی منابع آب زیرزمینی در چهار دهه گذشته منجر به تحمیل فشار بر منابع بین نسلی، تخلیه منابع استراتژیک و کسری تجمعی مخزن بیش از 130 میلیارد مترمکعبی در منابع آب زیرزمینی، ممنوعه و ممنوعه-بحرانی شدن 410 دشت از 609 دشت کشور، بروز پدیده شوم و نگران‌کننده فرونشست زمین و تهدید پایداری سرزمین شده است. بنابر اهمیت موضوع، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران و وزارت نیرو تفاهم‌نامه‌ مشترکی را برای ارائه راهکار و سازوکارهایی که بتواند در اجرای برنامه‌های عملیاتی طرح احیا و تعادل­بخشی آب زیرزمینی مؤثر و مفید باشد، منعقد کردند. در قالب این تفاهم­نامه، این مرکز مطالعاتی را به منظور آسیب‌شناسی طرح و احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی و تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در دستور کار قرار داد.  

در گام نخست، مطالعات آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل‌بخشی با رویکرد مشارکتی و دریافت نظرات ذی‌نفعان و خبرگان امر انجام شد که خروجی آن منجر به شناسایی 4 عامل (علت) و 22 مسئله (معلول) به‌عنوان مهم‌ترین عوامل و مسائل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی و از دیدگاه کلان‌تر، وضعیت نامطلوب منابع آب زیرزمینی در شرایط کنونی، بوده است. عوامل اصلی عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی به ترتیب اولویت عبارتند از:

- ظرفیت‌های ناکافی قانونی و عدم استفاده مؤثر از احکام برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی در سازمان‌دهی و فعال‌سازی مشارکت جامعه بهره‌بردار

- ناکارآمدی و وجود تعارض منافع در مدیریت آب‌های زیرزمینی

- وجود تعارض در سیاست‌ها، اسناد بالادستی و منافع بین‌بخشی برای حصول همگرایی در برنامه‌ریزی، اقدام و عمل

- فقدان جامع‌نگری در برنامه‌ریزی، اجرا و پایش طرح.

مرحله بعد مطالعات، برگزاری جلسات هم‌اندیشی و کارگاه­های برنامه‌ریزی ارزش، تبیین نظریه منتخب و تدقیق پروژه‌های طرح احیا و تعادل‌بخشی بود که منجر به ارائه نقشه راه احیا و تعادل‌بخشی در دو سناریو شد. در سناریوی اول فعالیت‌هایی مدنظر قرار گرفته است که بتوان از طریق آن‌ها تغییرات مثبتی را در برنامه‌های فعلی طرح احیا و تعادل‌بخشی ایجاد نموده و کارایی این طرح را با انجام اصلاحاتی، ارتقا بخشید. هرچند این تغییرات منجر به حل مسائل بنیادین طرح نخواهد شد، ولی می‌تواند نقش مثبتی را در اصلاح مسیر طرح ایجاد نماید. در سناریوی دوم، اقدامات اساسی‌تری که تحقق آن می‌تواند زمان‌بر و پیچیده‌تر از فعالیت‌های سناریوی اول باشد اما به همان نسبت، از اثربخشی بالاتری نیز برخوردار است، در سه گام زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه شده است.

نتایج نهایی مطالعات و نقشه راه پیشنهادی در اختیار وزارت­خانه­‌های نیرو و جهاد کشاورزی، کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه کشور قرار گرفت.

 برای دریافت دو گزارش مذکور بر روی عناوین آن‌ها کلیک نمایید:

گزارش تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی

مطالعات آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی(گزارش مسئله‌یابی طرح احیا و تعادل‌بخشی)

تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی

برداشت بی‌رویه و بیش از ظرفیت دینامیکی منابع آب زیرزمینی در چهار دهه گذشته منجر به تحمیل فشار بر منابع بین نسلی، تخلیه منابع استراتژیک و کسری تجمعی مخزن بیش از 130 میلیارد مترمکعبی در منابع آب زیرزمینی، ممنوعه و ممنوعه-بحرانی شدن 410 دشت از 609 دشت کشور، بروز پدیده شوم و نگران‌کننده فرونشست زمین و تهدید پایداری سرزمین شده است. بنابر اهمیت موضوع، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران و وزارت نیرو تفاهم‌نامه‌ مشترکی را برای ارائه راهکار و سازوکارهایی که بتواند در اجرای برنامه‌های عملیاتی طرح احیا و تعادل­بخشی آب زیرزمینی مؤثر و مفید باشد، منعقد کردند. در قالب این تفاهم­نامه، این مرکز مطالعاتی را به منظور آسیب‌شناسی طرح و احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی و تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در دستور کار قرار داد.  

در گام نخست، مطالعات آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل‌بخشی با رویکرد مشارکتی و دریافت نظرات ذی‌نفعان و خبرگان امر انجام شد که خروجی آن منجر به شناسایی 4 عامل (علت) و 22 مسئله (معلول) به‌عنوان مهم‌ترین عوامل و مسائل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی و از دیدگاه کلان‌تر، وضعیت نامطلوب منابع آب زیرزمینی در شرایط کنونی، بوده است. عوامل اصلی عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی به ترتیب اولویت عبارتند از:

- ظرفیت‌های ناکافی قانونی و عدم استفاده مؤثر از احکام برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی در سازمان‌دهی و فعال‌سازی مشارکت جامعه بهره‌بردار

- ناکارآمدی و وجود تعارض منافع در مدیریت آب‌های زیرزمینی

- وجود تعارض در سیاست‌ها، اسناد بالادستی و منافع بین‌بخشی برای حصول همگرایی در برنامه‌ریزی، اقدام و عمل

- فقدان جامع‌نگری در برنامه‌ریزی، اجرا و پایش طرح.

مرحله بعد مطالعات، برگزاری جلسات هم‌اندیشی و کارگاه­های برنامه‌ریزی ارزش، تبیین نظریه منتخب و تدقیق پروژه‌های طرح احیا و تعادل‌بخشی بود که منجر به ارائه نقشه راه احیا و تعادل‌بخشی در دو سناریو شد. در سناریوی اول فعالیت‌هایی مدنظر قرار گرفته است که بتوان از طریق آن‌ها تغییرات مثبتی را در برنامه‌های فعلی طرح احیا و تعادل‌بخشی ایجاد نموده و کارایی این طرح را با انجام اصلاحاتی، ارتقا بخشید. هرچند این تغییرات منجر به حل مسائل بنیادین طرح نخواهد شد، ولی می‌تواند نقش مثبتی را در اصلاح مسیر طرح ایجاد نماید. در سناریوی دوم، اقدامات اساسی‌تری که تحقق آن می‌تواند زمان‌بر و پیچیده‌تر از فعالیت‌های سناریوی اول باشد اما به همان نسبت، از اثربخشی بالاتری نیز برخوردار است، در سه گام زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه شده است.

نتایج نهایی مطالعات و نقشه راه پیشنهادی در اختیار وزارت­خانه­‌های نیرو و جهاد کشاورزی، کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه کشور قرار گرفت.

 برای دریافت دو گزارش مذکور بر روی عناوین آن‌ها کلیک نمایید:

گزارش تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی

مطالعات آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی(گزارش مسئله‌یابی طرح احیا و تعادل‌بخشی)

در اجرای تبصره بند الف ماده یک قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با هدف تقویت نقش‌آفرینی و بهبود فضای کسب‌وکار کشاورزی و آب، ارتقاء توانمندی اتاق ایران در ایفای نقش سخنگوی بخش خصوصی در رابطه با کشاورزی و آب و پایش تحولات و رویدادهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در خصوص کشاورزی و آب و برای تحقق اهداف خود اقدام به پایش و بررسی سالانه تحولات اقتصادی بخش کشاورزی به طور مطلق و در انطباق با برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور نموده و تا کنون 5 دوره از این گزارش تهیه و به چاپ رسیده است. گزارش حاضر تلاش دارد تا با بررسی متغیرها و شاخص¬های اقتصادی و کشاورزی و مهمترین موضوعات مورد بحث جامعه کشاورزی را در اختیار مخاطبین قرار دهد. گزارش مذکور شامل 5 فصل به شرح ذیل است:

• فصل اول: بررسی و تحلیل متغیرهای کلان بخش کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل دوم: بررسی وضعیت زیربخش‌های کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل سوم: وضعیت تجارت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی طی دوره 98-1379
• فصل چهارم: بیمه محصولات کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل پنجم: جمع‌بندی نتایج و ارائه پیشنهاد‌ها برای رفع موانع و رونق بخش کشاورزی

خلاصه گزارش را از اینجا دانلود نمایید.

در اجرای تبصره بند الف ماده یک قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با هدف تقویت نقش‌آفرینی و بهبود فضای کسب‌وکار کشاورزی و آب، ارتقاء توانمندی اتاق ایران در ایفای نقش سخنگوی بخش خصوصی در رابطه با کشاورزی و آب و پایش تحولات و رویدادهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در خصوص کشاورزی و آب و برای تحقق اهداف خود اقدام به پایش و بررسی سالانه تحولات اقتصادی بخش کشاورزی به طور مطلق و در انطباق با برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور نموده و تا کنون 5 دوره از این گزارش تهیه و به چاپ رسیده است. گزارش حاضر تلاش دارد تا با بررسی متغیرها و شاخص¬های اقتصادی و کشاورزی و مهمترین موضوعات مورد بحث جامعه کشاورزی را در اختیار مخاطبین قرار دهد. گزارش مذکور شامل 5 فصل به شرح ذیل است:

• فصل اول: بررسی و تحلیل متغیرهای کلان بخش کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل دوم: بررسی وضعیت زیربخش‌های کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل سوم: وضعیت تجارت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی طی دوره 98-1379
• فصل چهارم: بیمه محصولات کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل پنجم: جمع‌بندی نتایج و ارائه پیشنهاد‌ها برای رفع موانع و رونق بخش کشاورزی

خلاصه گزارش را از اینجا دانلود نمایید.

در اجرای تبصره بند الف ماده یک قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با هدف تقویت نقش‌آفرینی و بهبود فضای کسب‌وکار کشاورزی و آب، ارتقاء توانمندی اتاق ایران در ایفای نقش سخنگوی بخش خصوصی در رابطه با کشاورزی و آب و پایش تحولات و رویدادهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در خصوص کشاورزی و آب و برای تحقق اهداف خود اقدام به پایش و بررسی سالانه تحولات اقتصادی بخش کشاورزی به طور مطلق و در انطباق با برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور نموده و تا کنون 5 دوره از این گزارش تهیه و به چاپ رسیده است. گزارش حاضر تلاش دارد تا با بررسی متغیرها و شاخص¬های اقتصادی و کشاورزی و مهمترین موضوعات مورد بحث جامعه کشاورزی را در اختیار مخاطبین قرار دهد. گزارش مذکور شامل 5 فصل به شرح ذیل است:

• فصل اول: بررسی و تحلیل متغیرهای کلان بخش کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل دوم: بررسی وضعیت زیربخش‌های کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل سوم: وضعیت تجارت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی طی دوره 98-1379
• فصل چهارم: بیمه محصولات کشاورزی طی دوره 98-1379
• فصل پنجم: جمع‌بندی نتایج و ارائه پیشنهاد‌ها برای رفع موانع و رونق بخش کشاورزی

خلاصه گزارش را از اینجا دانلود نمایید.

ریاضت آبی، مشارکت همگانی، شتاب در تغییر

با عضویت رسمی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اتاق ایران در شورای جهانی آب، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق در راستای مسئولیت اجتماعی - اجرایی خود و افزایش آگاهی عمومی و طرح اهمیت و تجربیات موضوع بحرانی آب کشور، ابتکار پایه­گذاری و برگزاری مراسم سالانه بزرگداشت روز ملی آب را اجرائی نموده است. در زمان برگزاری این مراسم و تعیین تاریخ این رویداد، در سنت‌های کهن و قدیمی نیاکانمان کنکاش شد و آیین باشکوه "نوروز آب­ها" که ایرانیان باستان هر ساله در روز 13 اسفند به کنار چشمه­ها و رودها می­رفتند و با برپا کردن مراسم خاص شکرگزاری، عطر و گلاب در آب­ها می‌افشاندند، مد نظر قرار گرفت. از طرف دیگر با توجه به مصادف­شدن "روز جهانی آب" با 2 فروردین (22 مارس) و تعطیلات نوروز، در نهایت روز 13 اسفند که نزدیکترین زمان به روز جهانی آب نیز می باشد، برای برگزاری همایش بزرگداشت روز ملی آب انتخاب گردید.

اولین همایش بزرگداشت روز ملی آب از سال 1394 با شعار ملی "نجات آب، ضرورت ملی، رسالت جهانی" در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران با مشارکت سازمان­های مرتبط از جمله شرکت مدیریت منابع آب، شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، دفتر آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، بخش مراتع­ و آبخوانداری سازمان جنگل­ها و مراتع، دفتر آب و خاک و مشارکت­های مردمی سازمان محیط­زیست و شبکه­ی سازمانهای مردم­نهاد، سازمان آموزش و پرورش، مرکز بین­المللی قنات و سازه­های تاریخی آبی، سازمان نقشه برداری کشور و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آغاز به کار کرد. برخی از سازمان­های بین­المللی از جمله نمایندگی سازمان خوارو بار جهانی
( فائو ) در ایران، دفتر منطقه­ای و کمیسیون ملی یونسکو نیز در برگزاری همایش روز ملی آب همکاری داشتند. به منظور انطباق روز ملی با روز جهانی محورهای همایش هر ساله متناسب با شعار روز جهانی آب انتخاب می­شود.

روز جهانی آب در سال میلادی جاری 2023 از طرف UN-Water، شتاب در تغییر از طریق مشارکت و همکاری-through Partnership and Cooperation Accelerating Change - نامگذاری شده است. این شعار در این راستا تعیین شده چون مطالعات سازمان ملل نشان داد، جهان در مسیر دستیابی به اهداف توسعه پایدار در زمینه آب و بهداشت تا سال 2030 قرار ندارد. مهم­ترین عامل در دستیابی به این اهداف در زمان باقی­مانده، بکارگیری ظرفیت­های سازمان­ها و نهادها و مشارکت و همکاری آنها برای شتاب­بخشیدن به اقدامات می­باشد.

بدلیل افت شدید سطح آب زیرزمینی و وقوع کسری نگران کننده مخازن آب زیرزمینی، وقوع پدیده شوم و نگران­کننده فرونشست زمین، کاهش کیفی و کمی منابع آب سطحی، بروز مشکلات عدیده زیست­محیطی، اجتماعی و اقتصادی در اثر بروز بحران آب در کشور، لزوم شتاب در تغییر رویکردهای گذشته مبتنی بر بهره­برداری بیش از ظرفیت استاتیکی و اکولوژیکی آب­های زیرزمینی و سطحی، عدم تخصیص حقابه­های زیست­محیطی و عدم بکارگیری ظرفیت­های اجتماعی و غیر دولتی موجود در کشور، اعم از بخش خصوصی و ذی­نفعان در مدیریت آب کشور بیش از پیش احساس می­شود، بگونه­ای که در صورت ادامه روند موجود و عدم مشارکت همگانی، در آینده نه چندان دور، رقابت­ها بر سر دسترسی به منابع آب محدود، موجب گسترش و شدت منازعات و تنش­های اجتماعی-‌اقتصادی بر سر تقسیم و تسهیم آب در نقاط مختلف شده و با ادامه روند تخریب محیط زیست و فرونشست زمین، پایداری سرزمین به خطر خواهد افتاد. به همین منظور، شعار روز ملی آب در سال 1401، " ریاضت آبی: مشارکت همگانی، شتاب در تغییر" در نظرگرفته شد تا با اراده همگانی و با بهره­گیری از ظرفیت همه سازمان­ها، ارگان­ها، نهادها و اقشار جامعه بتوان در راستای پایداری سرزمین و حیات طبیعی آن از فرصت اندک موجود استفاده کرد.

تغییر اقلیم و اثرات آن برآفات، علف‌های هرز و بیماری‌های گیاهی

تغییر اقلیم و گرم شدن زمین یکی از بزرگ ترین تهدیدها برای حیات انسان در طول چند دهه ی آینده است. تغییر اقلیم به مجموعه ای گسترده از پدیده های جهانی گفته می شود که دلیل اصلی وقوع آن ها استفاده از سوخت های فسیلی و رهاسازی گازهای مختلف در اتمسفر زمین است. پیش بینی شده است که ۲۰ درصد خسارت ناشی از تغییر اقلیم در جهان، در بخش کشاورزی اتفاق خواهد افتاد. این امر پیامدهای عمده ای بر تولید مواد غذایی جهان بر جای می‌گذارد. اثرات ناشی از گرمایش زمین از جمله کمبود منابع آب، باعث کاهش تولید در برخی مناطق می‌شود و با افزایش جمعیت، چالش تأمین غذا، ابعاد بزرگتری پیدا می‌کند. بنابراین ضرورت دارد سایر عوامل محدود کننده در تولید محصولات کشاورزی، از جمله آفات و بیماریهای گیاهی کنترل شوند. در این مقاله تاثیرات تغییرات آب و هوایی که می‌تواند از دو طریق، مستقیم، یعنی اثر روی تغییرات فصلی جمعیت حشرات، و غیرمستقیم یعنی بالا بردن کیفیت تغذیه‌ای گیاه و افزایش شکارچیان، آفات را تحت تأثیر قرار دهد، مورد بررسی قرار دهد. همچنین، به طور عمده، پویایی و اپیدمی بیماریهای گیاهی نیز که تحت تأثیر تبعات مستقیم تغییرات اقلیمی مانند تغییرالگوی بارش، رطوبت نسبی هوا، افزایش درجه حرارت و سرعت باد قرار میگیرد و به طور غیر مستقیم نیز به وسیله ی فاکتورهایی مانند تغییر الگوی کشت و تغییر پراکنش و فعالیت ناقلین، تحت تأثیر است، مطالعه شده است.

جهت مشاهده متن کامل مقاله اینجا کلیک نمایید. 

کتاب «قانون ملی آب افریقای جنوبی» توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب منتشر گردید. 

جهت دریافت کتاب (pdf) اینجا کلیک نمایید. 

کتاب «قانون ملی آب افریقای جنوبی» توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب منتشر گردید. 

جهت دریافت کتاب (pdf) اینجا کلیک نمایید. 

 جهت دریافت برنامه  سومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد آب اینجا کلیک نمایید.

 جهت دریافت برنامه کارگاه‌های سومین کنفرانس دوسالانه اقتصاد اینجا کلیک نمایید.